W ostatnim czasie dostrzegam duże zaniepokojenie rodziców kwestią jąkania, dlatego zamieszczam kilka informacji na ten temat.
Niepłynności mówienia towarzyszą każdemu, ale u dzieci pojawiają się zwłaszcza wtedy, gdy ich mowa dopiero się kształtuje.
Objawy niepłynności:
- powtarzanie głoski, sylaby, wyrazów: l-l-l alka, la-lalka, to – to jest lalka
- przeciąganie głosek: ooootwarte
- zaczynanie zdania od samogłoski np. e, y
- momenty ciszy
- kłopoty z oddechem
Powyższe objawy dotyczą zarówno normy rozwojowej, jak i jąkania. W takim razie można wydzielić:
- rozwojową niepłynność mówienia – która przypada najczęściej na okres od 2 – 5 roku życia, kiedy mowa się rozwija, kiedy dzieci nabywają szybko i intensywnie słownictwo, uczą się budować bardziej rozwinięte wypowiedzi. To dlatego dzieci często pauzują wypowiedź, szukając właściwego słowa albo przedłużają samogłoski, żeby zyskać na czasie i przypomnieć sobie wyraz, który jest im potrzebny. Objawy te są naturalne i powinny minąć bezpowrotnie.
- jąkanie wczesnodziecięce – ma takie same objawy jak rozwojowa niepłynność mówienia, ale jednak są one bardziej nasilone, występują z większą częstotliwością, pojawia się też więcej elementów niepłynności w mowie dziecka (np. więcej niż dwa objawy). Dodatkowo, jeśli zauważamy, że dziecko ma świadomość swojego zaburzenia, wykazuje negatywne nastawienie do swojej mowy, do sytuacji komunikacyjnych, do samego siebie – to mogą być symptomy jąkania wczesnodziecięcego.
Warto obserwować czujnie dziecko, rejestrować jak często dochodzi do niepłynności, w jakich sytuacjach, jakie jest tempo mowy dziecka oraz czy podczas zacinania dochodzi do jakiś dodatkowych ruchów, tików np. mrużenia powieki, przekrzywienia warg, ruchów ręki. Ważnym aspektem jest także wywiad z rodzicami, dotyczący istnienia problemu jąkania w rodzinie. To wszystko informacje niezbędne dla logopedy.
Co należy zrobić, gdy dziecko się jąka/mówi niepłynnie/zacina?
- Nie przerywaj wypowiedzi dziecka poleceniem lub krytyczną uwagą.
- Uważnie słuchaj tego, co dziecko mówi, a nie jak mówi.
- Nie mów za dziecko i nie odpowiadaj za niego na pytania.
- Nie polecaj dziecku w trakcie wypowiedzi, by mówiło wolniej, by powtórzyło.
- Reaguj tak samo gdy dziecko się jąka i mówi płynnie.
- Gdy widzisz, że dziecko jest spięte i śpieszy się – powiedz: „Spokojnie, mamy czas”.
- Utrzymuj kontakt wzrokowy z dzieckiem, często warto nawet schylić się do poziomu dziecka, by widziało nasza twarz, a my jego.
- Nie chwalimy za momenty płynnej mowy, ponieważ dziecko szybko zakoduje, że jest chwalone za płynną mowę, z kolei jąkając się sprawia pewnie rodzicom przykrość.
- Zwracaj uwagę na swoją mowę: mówimy wolno, spokojnie, dajemy proste i zrozumiałe komunikaty.
- Zapewniaj dziecku 10-12 godzin snu.
- Ograniczamy lub najlepiej eliminujemy multimedia i telewizor.
Powyższe zasady są elementem terapii, bez którego nie można pomóc dziecku.
Należy spokojnie analizować mowę dziecka, nie okazywać zaniepokojenia jego niepłynnością i zastosować bezwzględnie zasady umieszczone powyżej. Przerażeni i zdenerwowani rodzice nie są w stanie głosem zapewnić poczucia akceptacji dziecku. Głos nas zawsze zdradzi – warto o tym pamiętać.
Dzisiaj można skutecznie walczyć z jąkaniem, a nawet udać się do specjalistów, którzy zajmują się przede wszystkim niepłynnościami mowy i mają ogromne doświadczenie w pracy z dziećmi i dorosłymi.
Warto też podkreślić, że każdy jąkający się dorosły może dzisiaj znaleźć pomoc w postaci zajęć terapeutycznych i wiek wcale nie jest przeszkodą.
LITERATURA:
Byrne R., Pomówmy o zacinaniu, Warszawa 1989.
Chęciek M., Jąkanie. Diagnoza, terapia, program, Kraków 2007.
„Forum logopedy” nr 1, Poznań 2014.